bigos - mój pamiętnik, wspomnienia, uczucia, przeżycia ...
Internet to wspaniae medium, jeli wie si, czego si szuka i jak to znale.
Ale zaczn inaczej.
W miejscowoci, w ktrej przyszo mi y jest stary, ewangeliczny cmentarz. W czasach, kiedy wydawao mi si, e umiem pisa proz tak o tym cmentarzu pisaem:
Tempus fugit.
Czas przemija, przepywa przez nas, porywajc nas jak rzeka. Kropla dry kamie a czas zaciera inskrypcje.
*
Na starym ewangelickim cmentarzu byy groby, na pytach ktrych inskrypcje pobudzay
wyobrani dziecka, t najdoskonalsz, jak udao si Bogu stworzy, i opowiaday gotykiem o ukrytych w skrzyniach grobw skarbach i starej broni, miast truposzy o czaszkach penych robactwa wyerajcego myli i marzenia ludzi mieszkajcych tu przed II. wojn.
Dzisiaj pozostay dwie tylko nagrobne pyty, z trudnymi do odczytania gotyckimi napisami, z pokor czekaj na zodziei, ktrzy dostarcz je do zakadu przemieniajcego niemieckie napisy na polskie. Wprawne oko przy odrobinie wysiku odczyta imiona tych pyt: Hier ruth In Gott August Tews, Geb am. 26 December 1872, gest. am22 Mai 1935; Herman Tews, geb. am 25 Juni 1869, gest am 10 December 1897. To groby braci, Niemcw, mieszkacw tej polskiej dzi krainy przed II. wojn.
Stary cmentarz nie naley ju do zmarych, ani do ich niemieckich rodzin. Odwiedzaj ich tylko Polacy, szukajcy odpowiedzi na niezmiernie wane pytania: jak zdoby bogactwo, jak zosta dobrym czowiekiem lub te- jak daleko i naley, aby odnale szczcie. W efekcie tych poszukiwa pozostawiaj Niemcom butelki i rzygowiny po le strawionym alkoholu, pety, podpaski i prezerwatywy z zasychajcymi plemnikami maciupkich Polaczkw, dzieci cmentarza.
Stary cmentarz naley do lasu; to las go przygarn, gdy ludzie odtrcili, to las zaadoptowa to cmentarzysko ludzkich (nie) istnie, otuli swoim zielono- brzowym paszczem, wkroczy na cmentarz dbami, klonami, akacj i bzem...
*
Pierwszy wyrs db. Nie wszed brutalnie w cmentarn ekumen, lecz wyrs na skraju, w samym rodku wschodniej furty roku na rok coraz grubszy, coraz dumniej koron nad cmentarzem wznoszcy, coraz bardziej furt sob wypenia i Polakom wstpu wzbrania. Szumi dzisiaj ostrzegawczo: nie wchod, uszanuj pami Niemcw w proch i py si tutaj zmieniajcych...
Furta zachodnia, od kilkudziesiciu lat na klucz zamknita, bzem dzikim zarosa, tak e trudno jej istnienia si domyli. Mruczy dziki bez do wtru dbowi: nie wchod, uszanuj pami Niemcw, co wczoraj mieszkali w domu, w ktrym dzisiaj mieszkasz ty...
Naiwnie szumi, bo mur leg ju pod uderzeniami czasu i Polakw. Okaleczony, wejcia ju nie broni Polakom, ktrzy na sowy tu przychodz wyrose rd grobw, a sowy kapelusze zachcajco na Niemcach rozkadaj, lecz zawsze s robaczywe, bo z pruskiego nawozu zrodzone, jakby Niemiaszki po mierci rzec chciay: nie bdziesz nas jad, w mce i jajku na zocisty kolor do pszennego pieczywa usmaonych...
Na lewo od wschodniej furty cmentarnej, po rodku ktrej db- stranik wyrs, na prawo od furty zachodniej, w dziki bez otulonej, na wysokoci alei grobw dzieci, z ktrych mogli wyr wielcy ludzie, a zrzdzeniem Pana wyrosy wielkie robaki, tu przy grobie Augusta Tewsa, stoi zardzewiay szkielet cmentarnej dzwonnicy.
Na szkielecie tym pewnej nocy zawis dzwon, ktrego serce nigdy ju bi nie bdzie...
I tak dalej, i tak dalej.
cdn.
Sowa te pisaem w 1997 roku. Dzi nie ma ju jednej z pyt nagrobnych, ktra z pewnoci stoi ju na czyim grobie wiecc pikn inskrypcj w jzyku polskim. Nie ma te furty i resztki dzwonnicy, ktre dawno ju zostay przetopione w ktrej z hut.
Niemniej cmentarz, ktrym starsze dzieci straszyy modsze (ach, ile tam byo duchw. Istne duchowisko), pozosta. Do niedawna wszystko byo jasne. Byo to cmentarz gminy ewangelickiej w Zejwsi Wielkiej (3 km. od Toporzyska). Tymczasem mamy pierwszy poytek z internetu.
Wedug niepotwierdzonych danych ladw pierwszej budowli kocielnej w Zejwsi Wielkiej naley szuka w XVI w. W tym okresie miejscowi katolicy naleeli do parafii w Czarnowie, jednak w drugiej poowie tego wieku wikszo z nich przyja protestantyzm. Podobny los spotka miejscow wityni, ktra istniaa do 1781 r., ale w innym miejscu ni obecnie, na wzgrzu, przy zdewastowanym w latach 70 XX w. cmentarzu ewangelickim (niedaleko domu p. Pokorowskiego).
Czyli w Zejwsi te by cmentarz, nawet jeszcze w latach 70-tych, czyli za mojego ju ycia.
Toporzysko, w ktrym obecnie, jak i w okresie jake szczliwego dziecistwa mieszkaem ley pomidzy dwoma kocioami: Zawie Wielka i Czarnowo (moja parafia), rwnie oddalone o 3 kilometry.Koci zowieski histori swoj ma znacznie krtsz ni czarnowski, ale do ciekaw.
Wedug niepotwierdzonych danych ladw pierwszej budowli kocielnej w Zejwsi Wielkiej naley szuka w XVI w. W tym okresie miejscowi katolicy naleeli do parafii w Czarnowie, jednak w drugiej poowie tego wieku wikszo z nich przyja protestantyzm. W tym okresie opiek duchown sprawowa pastor z Grska, ktry jednak z uwagi na rozlego wczesnej gminy ewangelickiej mg odprawia naboestwa w Zejwsi Wielkiej tylko cztery razy do roku. Std pastora zastpowa nauczyciel, ktry w kad niedziel czyta wiernym Pismo wite.
Najstarszy zbr ewangelicki uleg spaleniu w 1781 r. w wyniku uderzenia pioruna i pomimo stara protestantw z Zejwsi Wielkiej i Zejwsi Maej nigdy nie zosta odbudowany. Dopiero w kocu XIX w. pojawia si szansa budowy nowej wityni. Tworzenie nowej struktury kocielnej w Zejwsi Wielkiej trwa stosunkowo dugo od 1896 r., gdy powsta wikariat, w skad ktrego weszo 16 wiosek do 1903 r.- momentu powoania urzdu pastora pomocniczego, ktremu w latach 1904-1905 wybudowano okaza pastorwk, obecnie zamieszka przez dwie rodziny.
wczesna wie bya zamieszkana w wikszoci przez ewangelikw Niemcw i potomkw Holendrw ( w 1885 r. byo ich 246) oraz zaledwie przez 5 katolikw, prawdopodobnie Polakw.
Plany budowy obecnie istniejcego kocioa w stylu neoromaskim zostay zatwierdzone spord kilkunastu projektw w 1894 r., po powoaniu komisji zoonej z mieszkacw kilku wsi. Ufundowano wtedy nowe miejsce pod budow, a na potrzeby inwestycji uchwalono specjalny podatek od mieszkacw. Ten ostatni fakt potwierdza fragment sprawozdania z wizytacji z 1926 r., gdzie zapisano ‼wszelkie suce Bogu budynki spoeczno Zejwsi sprawia sobie z wasnych rodkw” , ale z drugiej strony podkrelano ‼Mieszkacy niziny zostali uparci i nie bardzo szczodrobliwi”. Wiosn 1895 r. pooono kamie wgielny, a prace budowlane ruszyy jesieni po powiceniu terenu. Rok pniej w firmie Wittk z Elblga zamwiono organy, ktre bezpowrotnie zniszczono po II wojnie wiatowej. Pierwszy etap budowy kocioa zakoczono w 1898 r., ale bez wykonania mierzcej 26,20 m wiey, gdy nie wystarczyo na to funduszy. Ostatecznie prace zakoczono dopiero w 1908 r., gdy podwyszono wie o 5,15 m i zawieszono dzwony. Dobudowano wtedy krucht z lewej strony od gwnego wejcia i zamwiono zegar z cyferblatami, ktrego jednak nigdy nie zakupiono. Pomimo tego zawieszono elazne tarcze, ostatecznie usunite w 1999 r. Prawdopodobnie na przeszkodzie zakupu zegara stan wybuch I wojny wiatowej w 1914 r., podczas ktrej wadze niemieckie take skonfiskoway kocielne dzwony. Szczupo materiaw i brak bada sprawia, e obecnie jest trudno wymieni wczesnych duszpasterzy- w 1908 i 1919 r. pastorem w Zejwsi Wielkiej by Niemiec Otto Prinz.
http://lh3.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...anyzlawies.JPG
Organy zniszczone po II wojnie wiatowej. Zdj. z ok. 1908 r.
W 1920 r. Zawie Wielka, w wikszoci zamieszkana przez Niemcw, znalaza si w granicach pastwa polskiego. Nastpi wtedy znaczny odpyw ewangelikw, dla przykadu podam, e w gminie ewangelickiej byo wtedy 1807 wiernych, a sze lat pniej tylko 1000. Powoli w ‼morzu niemczyzny” zaczli si pojawia Polacy, reemigranci z USA, ktrzy mogli zakupi niemieckie gospodarstwa. Jednym z nich by sotys Wadysaw Gorczyca, zaoyciel Kasy Stefczyka, rozstrzelany przez Niemcw w Barbarce w 1939 r.
Pod koniec lat dwudziestych XX w. funkcj pastora w Zejwsi Wielkiej obj Kurt Krause, niemiecki nacjonalista, znany pniej ze swych prohitlerowskich orientacji, ktry z du pomp organizowa w kociele wieczorne spotkania Niemcw. Dziki jego dziaalnoci podwyszono podatki na koci i po raz drugi ufundowano dzwony oraz zaoono chr. W 1939 r., na dwa dni przed wybuchem wojny, niemiecki pastor zosta aresztowany przez Polakw podczas przenoszenia karabinw do kocioa.
http://lh6.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...zekzlawies.JPG
Fragment wntrza kocioa z o. 1920 r.
Po prawej stronie tablica upamitniajca polegych w I wojnie wiatowej mieszkacw Zejwsi Maej, Zejwsi Wielkiej,Toporzyska i Gutowa
http://lh3.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...wonzlawies.JPG
Dzwon przed jego zawieszeniem (prawdopodobnie koniec lat 20 XX w..)
Podczas dziaa wojennych w latach 1939-1945 brya kocioa w Zejwsi Wielkiej nie zosta uszkodzony, ale sam obiekt zosta pozbawiony wyposaenia liturgicznego. Rado miejscowych Polakw z wyzwolenia by wielki- w zaginionej obecnie kronice pierwszy kierownik szkoy w Zejwsi Wielkiej zapisa ‼W dniu 4 lutego 1945 r. wojska niemieckie opuciy nasz wiosk. Z powodu tego wielka rado. Mona znowu rozmawia jzykiem ojczystym”. Wydawao si wtedy, e koci przejdzie w rce miejscowych katolikw, jednak na przeszkodzie stano kilka czynnikw: kilkakrotna obecno wojska radzieckich do 1946 r., ich barbarzyska dziaalno na terenie kocioa i wsi oraz nieuregulowane sprawy przynalenoci kocielnej i brak koncepcji ‼zagospodarowania” obiektw kultu religijnego. Z tych powodw przejcie kocioa przez katolikw nastpio dopiero w 1948 r., gdy witynia pod wezwaniem w. Stanisawa Kostki sta si fili parafii Czarnowo i pozostawaa w tej zalenoci do 17 VI 1974 r., to jest do momentu powstania samodzielnej parafii Zawie Wielka.
cdn.
Ostatnio przesadziem chyba ze szczegami, bo i kogo moe obchodzi maa miejscowo zagubiona gdzie w Ziemi Chemiskiej. No, moe nie zagubiona, bo przy drodze krajowej (nr 80) pomidzy dwiema stolicami, poniewa wojewdztwo kujawsko- pomorskie ma dwie stolice: w Bydgoszczy jest Urzd Wojewdzki, a W Toruniu Urzd Marszakowski i Sejmik. Ale tak to jest, gdy dwoma klikniciami mona wstawi cay artyku.
Tak wiec teraz krtko: Do 1222 r.Czarnowo pozostawao w dobrach biskupstwa i kapituy pockiej (przywilej owicki). Parafi zaoy jeden z panujcych krlw lub ksit polskich przed przybyciem Krzyakw. W 1457 roku wie nadana przez Kazimierza Jagielloczyka Toruniowi. Do 1972 r. do parafii naleaa, jako filia, obecna parafia Zawie Wielka. Koci parafialny, zbudowany w II po. XIII w., jest gotycki, jednonawowy, z prezbiterium na planie prostokta. Zakrystia zostaa dobudowana w XVII w., a dzwonnica na pocztku XVIII w. dzwony z 1609 1755 r. Wyposaenie barokowe. Pyta nagrobna z 1535 r. (za: Zabytki wojewdztwa bydgoskiego, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Bydgoszcz 1974; rok pniej Czarnowo znalazo si w wojewdztwie toruskim).
No wanie, pyta nagrobna… Tutaj drugi poytek z Internetu, bo o tym ma by ten wtek. Niedawno znalazem taki oto tekst:
W cian nawy gwnej w gotyckim kociele w Czarnowie nad Wis wmurowana jest niepozorna pyta z alabastru o wymiarach 21 x 78 cm, przedstawiajca scen Ukrzyowania. Wok krzya unosz si anioowie, ktrzy ocieraj krew z gowy Jezusa i zbieraj jej krople do podstawionych kielichw. U jego stp - zgodnie z przekazem biblijnym - stoi w. Jan z omdlewajc Maryj, ale po drugiej stronie widzimy rycerza w zbroi, z mieczem i tarcz, ktry podnosi rk w gecie przysigi. Moe to krzyowiec, ktry skada pobony lub i za chwil wyruszy na organizowan przez Krzyakw krucjat przeciwko niewiernym na Litwie?
Pyty alabastrowe ze scenami religijnymi byy masowo wytwarzane w XIV-XVI w. w Anglii, gwnie w Nottingham, i drog morsk rozprzestrzeniay si po caej Europie. Zamawiali je zamoni fundatorzy lub przywozili z podry kupcy i pielgrzymi, by zoy jako wotum w swoich kocioach parafialnych. Kiedy musiao by ich znacznie wicej, lecz wojny i zamieszki reformacyjne, a take nietrwao materiau, z ktrego je wykonano, sprawiy, e w caej Polsce znajduje si tylko kilkanacie podobnych zabytkw i jedynie dwa pene otarze zoone z kilku pyt w Bazylice Mariackiej w Gdasku. Pyta z Czarnowa nie naley do najdoskonalszych, jest troch zatarta (moe pierwotnie umieszczono j na zewntrz kocioa?), lecz jej sdziwy wiek i zamorskie pochodzenie skaniaj do zadumy nad dziwnymi losami przedmiotw..
Czyli jednak nie pyta nagrobna.
Pamitam te legend o powstaniu kocioa, ktr opowiada nam (jeszcze bylimy dziemi) poprzedni proboszcz, nieyjcy ju x. Pelpiliski. Pewien bogaty szlachcic zosta zaskoczony przez wylewajc Wis, Wdrapa si na okaza lip i lubowa, e jeli uda mu si przey ufunduje na tym miejscu koci.
Lip pamitam doskonale, mwiono o niej, e ma 700 lat. Wielka, w rodku pusta, mg w niej si zmieci dorosy czowiek. Z pewnoci bya starsza ni lipy z opieki czy Beniowej. Lecz obecny proboszcz kaza j wyci, chocia chyba kwalifikowaa si na pomnik przyrody. I co znajduj w Internecie?
O pocztku tutejszego kocioa parafialnego donosi wizyta biskupa Olszowskiego z r. 1668, e okoo r. 1498 sawny radca miasta Torunia, Hans Hytmant, znajdowa si w wielkim niebezpieczestwie ycia na Wile. lubowa wtedy Panu Bogu, e jeli zostanie uratowany, koci nowy ufunduje w Czarnowie, co te po ocaleniu si r. 1498 wykona.
W 1498 r. jak wiem z innych rde nastpia przebudowa kocioa. Legenda prawie si potwierdzia.
Ale to nie wszystkie niespodzianki zwizane z Czarnowem…
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl brytfanna.keep.pl
Ale zaczn inaczej.
W miejscowoci, w ktrej przyszo mi y jest stary, ewangeliczny cmentarz. W czasach, kiedy wydawao mi si, e umiem pisa proz tak o tym cmentarzu pisaem:
Tempus fugit.
Czas przemija, przepywa przez nas, porywajc nas jak rzeka. Kropla dry kamie a czas zaciera inskrypcje.
*
Na starym ewangelickim cmentarzu byy groby, na pytach ktrych inskrypcje pobudzay
wyobrani dziecka, t najdoskonalsz, jak udao si Bogu stworzy, i opowiaday gotykiem o ukrytych w skrzyniach grobw skarbach i starej broni, miast truposzy o czaszkach penych robactwa wyerajcego myli i marzenia ludzi mieszkajcych tu przed II. wojn.
Dzisiaj pozostay dwie tylko nagrobne pyty, z trudnymi do odczytania gotyckimi napisami, z pokor czekaj na zodziei, ktrzy dostarcz je do zakadu przemieniajcego niemieckie napisy na polskie. Wprawne oko przy odrobinie wysiku odczyta imiona tych pyt: Hier ruth In Gott August Tews, Geb am. 26 December 1872, gest. am22 Mai 1935; Herman Tews, geb. am 25 Juni 1869, gest am 10 December 1897. To groby braci, Niemcw, mieszkacw tej polskiej dzi krainy przed II. wojn.
Stary cmentarz nie naley ju do zmarych, ani do ich niemieckich rodzin. Odwiedzaj ich tylko Polacy, szukajcy odpowiedzi na niezmiernie wane pytania: jak zdoby bogactwo, jak zosta dobrym czowiekiem lub te- jak daleko i naley, aby odnale szczcie. W efekcie tych poszukiwa pozostawiaj Niemcom butelki i rzygowiny po le strawionym alkoholu, pety, podpaski i prezerwatywy z zasychajcymi plemnikami maciupkich Polaczkw, dzieci cmentarza.
Stary cmentarz naley do lasu; to las go przygarn, gdy ludzie odtrcili, to las zaadoptowa to cmentarzysko ludzkich (nie) istnie, otuli swoim zielono- brzowym paszczem, wkroczy na cmentarz dbami, klonami, akacj i bzem...
*
Pierwszy wyrs db. Nie wszed brutalnie w cmentarn ekumen, lecz wyrs na skraju, w samym rodku wschodniej furty roku na rok coraz grubszy, coraz dumniej koron nad cmentarzem wznoszcy, coraz bardziej furt sob wypenia i Polakom wstpu wzbrania. Szumi dzisiaj ostrzegawczo: nie wchod, uszanuj pami Niemcw w proch i py si tutaj zmieniajcych...
Furta zachodnia, od kilkudziesiciu lat na klucz zamknita, bzem dzikim zarosa, tak e trudno jej istnienia si domyli. Mruczy dziki bez do wtru dbowi: nie wchod, uszanuj pami Niemcw, co wczoraj mieszkali w domu, w ktrym dzisiaj mieszkasz ty...
Naiwnie szumi, bo mur leg ju pod uderzeniami czasu i Polakw. Okaleczony, wejcia ju nie broni Polakom, ktrzy na sowy tu przychodz wyrose rd grobw, a sowy kapelusze zachcajco na Niemcach rozkadaj, lecz zawsze s robaczywe, bo z pruskiego nawozu zrodzone, jakby Niemiaszki po mierci rzec chciay: nie bdziesz nas jad, w mce i jajku na zocisty kolor do pszennego pieczywa usmaonych...
Na lewo od wschodniej furty cmentarnej, po rodku ktrej db- stranik wyrs, na prawo od furty zachodniej, w dziki bez otulonej, na wysokoci alei grobw dzieci, z ktrych mogli wyr wielcy ludzie, a zrzdzeniem Pana wyrosy wielkie robaki, tu przy grobie Augusta Tewsa, stoi zardzewiay szkielet cmentarnej dzwonnicy.
Na szkielecie tym pewnej nocy zawis dzwon, ktrego serce nigdy ju bi nie bdzie...
I tak dalej, i tak dalej.
cdn.
Sowa te pisaem w 1997 roku. Dzi nie ma ju jednej z pyt nagrobnych, ktra z pewnoci stoi ju na czyim grobie wiecc pikn inskrypcj w jzyku polskim. Nie ma te furty i resztki dzwonnicy, ktre dawno ju zostay przetopione w ktrej z hut.
Niemniej cmentarz, ktrym starsze dzieci straszyy modsze (ach, ile tam byo duchw. Istne duchowisko), pozosta. Do niedawna wszystko byo jasne. Byo to cmentarz gminy ewangelickiej w Zejwsi Wielkiej (3 km. od Toporzyska). Tymczasem mamy pierwszy poytek z internetu.
Wedug niepotwierdzonych danych ladw pierwszej budowli kocielnej w Zejwsi Wielkiej naley szuka w XVI w. W tym okresie miejscowi katolicy naleeli do parafii w Czarnowie, jednak w drugiej poowie tego wieku wikszo z nich przyja protestantyzm. Podobny los spotka miejscow wityni, ktra istniaa do 1781 r., ale w innym miejscu ni obecnie, na wzgrzu, przy zdewastowanym w latach 70 XX w. cmentarzu ewangelickim (niedaleko domu p. Pokorowskiego).
Czyli w Zejwsi te by cmentarz, nawet jeszcze w latach 70-tych, czyli za mojego ju ycia.
Toporzysko, w ktrym obecnie, jak i w okresie jake szczliwego dziecistwa mieszkaem ley pomidzy dwoma kocioami: Zawie Wielka i Czarnowo (moja parafia), rwnie oddalone o 3 kilometry.Koci zowieski histori swoj ma znacznie krtsz ni czarnowski, ale do ciekaw.
Wedug niepotwierdzonych danych ladw pierwszej budowli kocielnej w Zejwsi Wielkiej naley szuka w XVI w. W tym okresie miejscowi katolicy naleeli do parafii w Czarnowie, jednak w drugiej poowie tego wieku wikszo z nich przyja protestantyzm. W tym okresie opiek duchown sprawowa pastor z Grska, ktry jednak z uwagi na rozlego wczesnej gminy ewangelickiej mg odprawia naboestwa w Zejwsi Wielkiej tylko cztery razy do roku. Std pastora zastpowa nauczyciel, ktry w kad niedziel czyta wiernym Pismo wite.
Najstarszy zbr ewangelicki uleg spaleniu w 1781 r. w wyniku uderzenia pioruna i pomimo stara protestantw z Zejwsi Wielkiej i Zejwsi Maej nigdy nie zosta odbudowany. Dopiero w kocu XIX w. pojawia si szansa budowy nowej wityni. Tworzenie nowej struktury kocielnej w Zejwsi Wielkiej trwa stosunkowo dugo od 1896 r., gdy powsta wikariat, w skad ktrego weszo 16 wiosek do 1903 r.- momentu powoania urzdu pastora pomocniczego, ktremu w latach 1904-1905 wybudowano okaza pastorwk, obecnie zamieszka przez dwie rodziny.
wczesna wie bya zamieszkana w wikszoci przez ewangelikw Niemcw i potomkw Holendrw ( w 1885 r. byo ich 246) oraz zaledwie przez 5 katolikw, prawdopodobnie Polakw.
Plany budowy obecnie istniejcego kocioa w stylu neoromaskim zostay zatwierdzone spord kilkunastu projektw w 1894 r., po powoaniu komisji zoonej z mieszkacw kilku wsi. Ufundowano wtedy nowe miejsce pod budow, a na potrzeby inwestycji uchwalono specjalny podatek od mieszkacw. Ten ostatni fakt potwierdza fragment sprawozdania z wizytacji z 1926 r., gdzie zapisano ‼wszelkie suce Bogu budynki spoeczno Zejwsi sprawia sobie z wasnych rodkw” , ale z drugiej strony podkrelano ‼Mieszkacy niziny zostali uparci i nie bardzo szczodrobliwi”. Wiosn 1895 r. pooono kamie wgielny, a prace budowlane ruszyy jesieni po powiceniu terenu. Rok pniej w firmie Wittk z Elblga zamwiono organy, ktre bezpowrotnie zniszczono po II wojnie wiatowej. Pierwszy etap budowy kocioa zakoczono w 1898 r., ale bez wykonania mierzcej 26,20 m wiey, gdy nie wystarczyo na to funduszy. Ostatecznie prace zakoczono dopiero w 1908 r., gdy podwyszono wie o 5,15 m i zawieszono dzwony. Dobudowano wtedy krucht z lewej strony od gwnego wejcia i zamwiono zegar z cyferblatami, ktrego jednak nigdy nie zakupiono. Pomimo tego zawieszono elazne tarcze, ostatecznie usunite w 1999 r. Prawdopodobnie na przeszkodzie zakupu zegara stan wybuch I wojny wiatowej w 1914 r., podczas ktrej wadze niemieckie take skonfiskoway kocielne dzwony. Szczupo materiaw i brak bada sprawia, e obecnie jest trudno wymieni wczesnych duszpasterzy- w 1908 i 1919 r. pastorem w Zejwsi Wielkiej by Niemiec Otto Prinz.
http://lh3.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...anyzlawies.JPG
Organy zniszczone po II wojnie wiatowej. Zdj. z ok. 1908 r.
W 1920 r. Zawie Wielka, w wikszoci zamieszkana przez Niemcw, znalaza si w granicach pastwa polskiego. Nastpi wtedy znaczny odpyw ewangelikw, dla przykadu podam, e w gminie ewangelickiej byo wtedy 1807 wiernych, a sze lat pniej tylko 1000. Powoli w ‼morzu niemczyzny” zaczli si pojawia Polacy, reemigranci z USA, ktrzy mogli zakupi niemieckie gospodarstwa. Jednym z nich by sotys Wadysaw Gorczyca, zaoyciel Kasy Stefczyka, rozstrzelany przez Niemcw w Barbarce w 1939 r.
Pod koniec lat dwudziestych XX w. funkcj pastora w Zejwsi Wielkiej obj Kurt Krause, niemiecki nacjonalista, znany pniej ze swych prohitlerowskich orientacji, ktry z du pomp organizowa w kociele wieczorne spotkania Niemcw. Dziki jego dziaalnoci podwyszono podatki na koci i po raz drugi ufundowano dzwony oraz zaoono chr. W 1939 r., na dwa dni przed wybuchem wojny, niemiecki pastor zosta aresztowany przez Polakw podczas przenoszenia karabinw do kocioa.
http://lh6.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...zekzlawies.JPG
Fragment wntrza kocioa z o. 1920 r.
Po prawej stronie tablica upamitniajca polegych w I wojnie wiatowej mieszkacw Zejwsi Maej, Zejwsi Wielkiej,Toporzyska i Gutowa
http://lh3.ggpht.com/_W7U3R9JjcAE/S6...wonzlawies.JPG
Dzwon przed jego zawieszeniem (prawdopodobnie koniec lat 20 XX w..)
Podczas dziaa wojennych w latach 1939-1945 brya kocioa w Zejwsi Wielkiej nie zosta uszkodzony, ale sam obiekt zosta pozbawiony wyposaenia liturgicznego. Rado miejscowych Polakw z wyzwolenia by wielki- w zaginionej obecnie kronice pierwszy kierownik szkoy w Zejwsi Wielkiej zapisa ‼W dniu 4 lutego 1945 r. wojska niemieckie opuciy nasz wiosk. Z powodu tego wielka rado. Mona znowu rozmawia jzykiem ojczystym”. Wydawao si wtedy, e koci przejdzie w rce miejscowych katolikw, jednak na przeszkodzie stano kilka czynnikw: kilkakrotna obecno wojska radzieckich do 1946 r., ich barbarzyska dziaalno na terenie kocioa i wsi oraz nieuregulowane sprawy przynalenoci kocielnej i brak koncepcji ‼zagospodarowania” obiektw kultu religijnego. Z tych powodw przejcie kocioa przez katolikw nastpio dopiero w 1948 r., gdy witynia pod wezwaniem w. Stanisawa Kostki sta si fili parafii Czarnowo i pozostawaa w tej zalenoci do 17 VI 1974 r., to jest do momentu powstania samodzielnej parafii Zawie Wielka.
cdn.
Ostatnio przesadziem chyba ze szczegami, bo i kogo moe obchodzi maa miejscowo zagubiona gdzie w Ziemi Chemiskiej. No, moe nie zagubiona, bo przy drodze krajowej (nr 80) pomidzy dwiema stolicami, poniewa wojewdztwo kujawsko- pomorskie ma dwie stolice: w Bydgoszczy jest Urzd Wojewdzki, a W Toruniu Urzd Marszakowski i Sejmik. Ale tak to jest, gdy dwoma klikniciami mona wstawi cay artyku.
Tak wiec teraz krtko: Do 1222 r.Czarnowo pozostawao w dobrach biskupstwa i kapituy pockiej (przywilej owicki). Parafi zaoy jeden z panujcych krlw lub ksit polskich przed przybyciem Krzyakw. W 1457 roku wie nadana przez Kazimierza Jagielloczyka Toruniowi. Do 1972 r. do parafii naleaa, jako filia, obecna parafia Zawie Wielka. Koci parafialny, zbudowany w II po. XIII w., jest gotycki, jednonawowy, z prezbiterium na planie prostokta. Zakrystia zostaa dobudowana w XVII w., a dzwonnica na pocztku XVIII w. dzwony z 1609 1755 r. Wyposaenie barokowe. Pyta nagrobna z 1535 r. (za: Zabytki wojewdztwa bydgoskiego, Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Bydgoszcz 1974; rok pniej Czarnowo znalazo si w wojewdztwie toruskim).
No wanie, pyta nagrobna… Tutaj drugi poytek z Internetu, bo o tym ma by ten wtek. Niedawno znalazem taki oto tekst:
W cian nawy gwnej w gotyckim kociele w Czarnowie nad Wis wmurowana jest niepozorna pyta z alabastru o wymiarach 21 x 78 cm, przedstawiajca scen Ukrzyowania. Wok krzya unosz si anioowie, ktrzy ocieraj krew z gowy Jezusa i zbieraj jej krople do podstawionych kielichw. U jego stp - zgodnie z przekazem biblijnym - stoi w. Jan z omdlewajc Maryj, ale po drugiej stronie widzimy rycerza w zbroi, z mieczem i tarcz, ktry podnosi rk w gecie przysigi. Moe to krzyowiec, ktry skada pobony lub i za chwil wyruszy na organizowan przez Krzyakw krucjat przeciwko niewiernym na Litwie?
Pyty alabastrowe ze scenami religijnymi byy masowo wytwarzane w XIV-XVI w. w Anglii, gwnie w Nottingham, i drog morsk rozprzestrzeniay si po caej Europie. Zamawiali je zamoni fundatorzy lub przywozili z podry kupcy i pielgrzymi, by zoy jako wotum w swoich kocioach parafialnych. Kiedy musiao by ich znacznie wicej, lecz wojny i zamieszki reformacyjne, a take nietrwao materiau, z ktrego je wykonano, sprawiy, e w caej Polsce znajduje si tylko kilkanacie podobnych zabytkw i jedynie dwa pene otarze zoone z kilku pyt w Bazylice Mariackiej w Gdasku. Pyta z Czarnowa nie naley do najdoskonalszych, jest troch zatarta (moe pierwotnie umieszczono j na zewntrz kocioa?), lecz jej sdziwy wiek i zamorskie pochodzenie skaniaj do zadumy nad dziwnymi losami przedmiotw..
Czyli jednak nie pyta nagrobna.
Pamitam te legend o powstaniu kocioa, ktr opowiada nam (jeszcze bylimy dziemi) poprzedni proboszcz, nieyjcy ju x. Pelpiliski. Pewien bogaty szlachcic zosta zaskoczony przez wylewajc Wis, Wdrapa si na okaza lip i lubowa, e jeli uda mu si przey ufunduje na tym miejscu koci.
Lip pamitam doskonale, mwiono o niej, e ma 700 lat. Wielka, w rodku pusta, mg w niej si zmieci dorosy czowiek. Z pewnoci bya starsza ni lipy z opieki czy Beniowej. Lecz obecny proboszcz kaza j wyci, chocia chyba kwalifikowaa si na pomnik przyrody. I co znajduj w Internecie?
O pocztku tutejszego kocioa parafialnego donosi wizyta biskupa Olszowskiego z r. 1668, e okoo r. 1498 sawny radca miasta Torunia, Hans Hytmant, znajdowa si w wielkim niebezpieczestwie ycia na Wile. lubowa wtedy Panu Bogu, e jeli zostanie uratowany, koci nowy ufunduje w Czarnowie, co te po ocaleniu si r. 1498 wykona.
W 1498 r. jak wiem z innych rde nastpia przebudowa kocioa. Legenda prawie si potwierdzia.
Ale to nie wszystkie niespodzianki zwizane z Czarnowem…